ಕುಲ-ಕುಲ ಕುಲವೆಂದು ಹೊಡೆದಾಡದಿರಿ.. ನಿಮ್ಮ ಕುಲದ ನೆಲೆಯನೇನಾದರೂ ಬಲ್ಲಿರಾ.. ಬಲ್ಲಿರಾ.. ಎಂದು 16 ನೇ ಶತಮಾನದಲ್ಲಿ ಕೀರ್ತನೆ ಬರೆದು ಹಾಡಿದ ದಾಸ ಶ್ರೇಷ್ಠ ಕನಕ ದಾಸರ ಜಯಂತಿ. 

 ಶ್ರೀ ಕನಕದಾಸರು 15-16 ನೆಯ (1508-1606) ಶತಮಾನಗಳಲ್ಲಿ ಜನಪ್ರಿಯವಾದ ಭಕ್ತಿ ಪಂಥದ ಮುಖ್ಯ ಹರಿದಾಸರಲ್ಲಿ ಒಬ್ಬರು. ಕನಕದಾಸರ ಮೂಲ ಹೆಸರು ತಿಮ್ಮಪ್ಪನಾಯಕ. ದಾಸ ಪರಂಪರೆಯಲ್ಲಿ ಬರುವ 250ಕ್ಕೂ ಹೆಚ್ಚು ದಾಸರಲ್ಲಿ ಇವರೊಬ್ಬರೇ ದಾಸ ಶ್ರೇಷ್ಠ ಎಂಬ ಬಿರುದು ಪಡೆದವರು. ಹಾಗೆಯೇ ಕನ್ನಡ ಭಾಷೆಯ ಪ್ರಸಿದ್ಧ ಕೀರ್ತನೆಕಾರರು ಮತ್ತು ಪುರಂದರ ದಾಸರೊಂದಿಗೆ ಕರ್ನಾಟಕ ಸಂಗೀತಕ್ಕೆ ಅಪಾರ ಕೊಡುಗೆಯನ್ನು ನೀಡಿದವರು. 

  ದಾಸ ಸಾಹಿತ್ಯಕ್ಕೆ ವೈಶಿಷ್ಟಪೂರ್ಣವಾದ ಮೆರುಗನ್ನು ತಂದಿತ್ತ ಪಾಂಡಿತ್ಯಪೂರ್ಣ ಕವಿ ಕನಕದಾಸ. ಸಹಜ ಬದುಕಿನಿಂದ ಕೀರ್ತನರಾರರಾಗಿ, ತತ್ವಜ್ಞಾನಿಯಾಗಿ, ಸಂತರಾಗಿ, ದಾರ್ಶನಿಕರಾಗಿ ಕನ್ನಡ ನಾಡಿನ ಸಾಂಸ್ಕೃತಿಕ ಪರಂಪರೆಗೆ ಕನಕದಾಸರು ಅನನ್ಯ ಕೊಡುಗೆಯನ್ನು ನೀಡಿದ್ದಾರೆ. ಕನಕದಾಸರು ದಂಡನಾಯಕರಾಗಿದ್ದು, ಯುದ್ಧದಲ್ಲಿ ಸೋತ ನಂತರ ಅವರಿಗೆ ವೈರಾಗ್ಯ ಉಂಟಾಗಿ ಹರಿಭಕ್ತ ದಾಸರಾದರು ಎಂಬ ಮಾತಿದೆ. 

  ಕನಕದಾಸರು ತಮ್ಮ ಕೀರ್ತನೆಗಳಲ್ಲಿ ಭಕ್ತಿ, ವೈರಾಗ್ಯ, ಭಜನೆಗಳಷ್ಟೇ ಅಲ್ಲದೇ ಹದಿನಾರನೆಯ ಶತಮಾನದ ಸಾಮಾಜಿಕ ವ್ಯವಸ್ಥೆಯ ವಿರುದ್ಧ ಸಮರ ಸಾರಿದ್ದಾರೆ. ಸಾಮಾಜಿಕ ಮಡಿವಂತಿಕೆಯನ್ನು ಕುರಿತು ತಮ್ಮ ಕೀರ್ತನೆಗಳಲ್ಲಿ ವಿಡಂಬನೆಯಾಗಿ ಬಿಂಬಿಸಿದ್ದಾರೆ. ಇವರು ಸಮಾಜದ ಸ್ಥಿತಿಗತಿಗಳನ್ನು ಮನುಷ್ಯ ಪ್ರೇರಿತ ಅಸಮಾನತೆಯನ್ನು ಅಳಿಸಿ ಹಾಕುವ ಪ್ರಯತ್ನ ಮಾಡಿದವರು. 

 ಕನಕದಾಸರು 1509ರಲ್ಲಿ ಹಾವೇರಿ ಜಿಲ್ಲೆಯ ಶಿಗ್ಗಾಂವಿ ತಾಲೂಕಿನ ಬಾಡ ಗ್ರಾಮದಲ್ಲಿ ಕುರುಬ/ನಾಯಕ ಜನಾಂಗಕ್ಕೆ ಸೇರಿದ ಬಚ್ಚಮ್ಮ ಮತ್ತು ಬೀರಪ್ಪನಾಯಕ ಎಂಬ ದಂಪತಿಗಳ ಮಗನಾಗಿ ಜನಿಸಿದರು. ಅವರ ಮೂಲ ಹೆಸರು ತಿಮ್ಮಪ್ಪ ನಾಯಕ. 

  ತಿಮ್ಮಪ್ಪ ಅವರು, ಬಾಲ್ಯದಲ್ಲೇ ಕತ್ತಿವರಸೆ, ಕುದುರೆ ಸವಾರಿ ಮುಂತಾದ ಕಲೆಗಳಲ್ಲಿ ಪಾಂಡಿತ್ಯ ಪಡೆದಿದ್ದರು. ಬಂಕಾಪುರ ಪ್ರಾಂತ್ಯದ ದಂಡನಾಯಕರಾಗಿಯೂ ಸೇವೆ ಸಲ್ಲಿಸಿದ್ದರು. 

 ತಮ್ಮ ಬಳಿಯಿದ್ದ ಧನಕನಕವನ್ನು ಸಮಾಜ ಸೇವೆಗೆ ವಿನಿಯೋಗಿಸಿ ಕಾಗಿನೆಲೆಯಲ್ಲಿ ಆದಿಕೇಶವನ ದೇವಾಲಯ ನಿರ್ಮಿಸಿದರು. ಇದರಿಂದಾಗಿ ಕನಕ ಎಂದು ಪ್ರಸಿದ್ಧರಾದ ಇವರು, ಶ್ರೀ ವ್ಯಾಸರಾಯರನ್ನು ಗುರುವಾಗಿ ಸ್ವೀಕರಿಸಿ ದಾಸತ್ವವನ್ನು ಸ್ವೀಕರಿಸಿದರು. 

 ಕೀರ್ತನೆಗಳು: 

ಕನಕದಾಸರು ಕನ್ನಡ ಸಾಹಿತ್ಯಕ್ಕೆ ಅಪಾರ ಕೊಡುಗೆ ನೀಡಿದ್ದಾರೆ. ಅವರ ಕೀರ್ತನೆಗಳು ಭಕ್ತಿ, ವೈರಾಗ್ಯ, ಸಾಮಾಜಿಕ ಜಾಗೃತಿ ಮುಂತಾದ ವಿಷಯಗಳನ್ನು ಒಳಗೊಂಡಿವೆ. ಕನಕದಾಸರು ಜಾತಿಪದ್ಧತಿಯನ್ನು ತೀವ್ರವಾಗಿ ವಿರೋಧಿಸಿದ್ದು, ತಮ್ಮ ಕೀರ್ತನೆಗಳ ಮೂಲಕ ಸಮಾಜದಲ್ಲಿ ಸಮಾನತೆಯ ಸಂದೇಶವನ್ನು ಸಾರಿದರು.

 ಕನಕದಾಸರು ಕನ್ನಡ ಸಾಹಿತ್ಯದಲ್ಲಿ ಅಜರಾಮರ ಸ್ಥಾನವನ್ನು ಹೊಂದಿರುವ ಮಹಾನ್ ಸಂತ, ಕವಿ ಮತ್ತು ಸಂಗೀತಗಾರರು. ಅವರ ಕೀರ್ತನೆಗಳು, ಭಕ್ತಿಗೆ ಹೊಸ ಆಯಾಮವನ್ನು ನೀಡಿ, ಜನರಲ್ಲಿ ಜಾಗೃತಿ ಮೂಡಿಸಿದವು. ಕನಕದಾಸರ ಒಂದು ನಿರ್ದಿಷ್ಟ ಕೀರ್ತನೆ: 'ನೀ ಮಾಯೆಯೊಳಗೋ ನಿನ್ನೊಳು ಮಾಯೆಯೋ' ಈ ಕೀರ್ತನೆಯಲ್ಲಿ ಕನಕದಾಸರು ಮಾಯೆಯ ಸ್ವರೂಪವನ್ನು ವಿವರಿಸುತ್ತಾರೆ. ಜಗತ್ತು ಮಾಯೆಯಂತೆ, ಅದು ನಶ್ವರವಾಗಿದೆ ಎಂದು ತಿಳಿಸುತ್ತಾರೆ. ಈ ಜಗತ್ತಿನಲ್ಲಿನ ಸುಖ-ದುಃಖಗಳು ಕ್ಷಣಿಕವಾದವು ಎಂದು ಹೇಳುತ್ತಾ, ಭಗವಂತನಲ್ಲಿ ಶರಣಾಗತಿಯನ್ನು ಸೂಚಿಸುತ್ತಾರೆ. ಈ ಕೀರ್ತನೆ ಜೀವನದ ಸತ್ಯವನ್ನು ಸರಳವಾಗಿ ಮತ್ತು ಸುಂದರವಾಗಿ ತಿಳಿಸುತ್ತದೆ. 

ಆಧ್ಯಾತ್ಮಿಕ ಜೀವನದ ತಿರುವು:

 ಕನಕದಾಸರು ಮೊದಲು ಒಬ್ಬ ಯೋಧರಾಗಿದ್ದರು. ಆದರೆ ಒಂದು ಯುದ್ಧದಲ್ಲಿ ಗಾಯಗೊಂಡ ನಂತರ, ಅವರು ಜೀವನದ ಬಗ್ಗೆ ಹೊಸ ದೃಷ್ಟಿಕೋನವನ್ನು ಪಡೆದುಕೊಂಡರು. ಭಗವಂತನಲ್ಲಿ ಶರಣಾಗತಿಯನ್ನು ಸ್ವೀಕರಿಸಿ, ದಾಸರಾದರು. ಈ ಘಟನೆಯು ಅವರ ಜೀವನದಲ್ಲಿ ಒಂದು ಮಹತ್ವದ ತಿರುವು ಪಡೆದುಕೊಂಡಿತು. 

  ಕನಕದಾಸರು ಕೇವಲ ಭಕ್ತರಲ್ಲದೆ, ಒಬ್ಬ ಮಹಾನ್ ಸಮಾಜ ಸುಧಾರಕರಾಗಿದ್ದರು. ಅವರು ತಮ್ಮ ಕೀರ್ತನೆಗಳ ಮೂಲಕ ಜಾತಿ ವ್ಯವಸ್ಥೆ, ಮೂಢನಂಬಿಕೆಗಳು ಮತ್ತು ಅಸಮಾನತೆಯ ವಿರುದ್ಧ ಹೋರಾಡಿದವರು. ಅವರು ಎಲ್ಲಾ ಮನುಷ್ಯರು ಸಮಾನರು ಎಂದು ಬೋಧಿಸಿದರು. ಅವರ ಕೀರ್ತನೆಗಳು ಸಮಾಜದಲ್ಲಿನ ಕೆಟ್ಟ ಪದ್ಧತಿಗಳನ್ನು ಬದಲಾಯಿಸಲು ಪ್ರೇರೇಪಿಸಿದವು. 

 ಸಾಮಾಜಿಕ ಸುಧಾರಣೆಗಳು: 

 ಕನಕದಾಸರು ತಮ್ಮ ಕೀರ್ತನೆಗಳ ಮೂಲಕ ಸಮಾಜದಲ್ಲಿನ ಅನೇಕ ಕೆಟ್ಟ ಪದ್ಧತಿಗಳನ್ನು ಖಂಡಿಸಿದರು ಮತ್ತು ಸುಧಾರಣೆಗೆ ಕರೆ ನೀಡಿದರು. ಅವರು ಜಾತಿಭೇದವನ್ನು ತೀವ್ರವಾಗಿ ವಿರೋಧಿಸಿದರು ಮತ್ತು ಎಲ್ಲಾ ಮಾನವರು ಸಮಾನರು ಎಂದು ಹೇಳಿದರು. ಸ್ತ್ರೀ ಶಿಕ್ಷಣದ ಮಹತ್ವವನ್ನು ಅರಿತು, ಅವರ ಶಿಕ್ಷಣಕ್ಕೆ ಒತ್ತು ನೀಡಲು ಕರೆ ನೀಡಿದರು. ಸ್ತ್ರೀಯರು ಸಮಾಜದಲ್ಲಿ ಸಮಾನ ಸ್ಥಾನ ಪಡೆಯಬೇಕೆಂದು ಬಯಸಿದರು. ಸರಳ ಜೀವನವನ್ನು ನಡೆಸುವಂತೆ ಜನರಿಗೆ ಸಲಹೆ ನೀಡಿದರು. ಭ್ರಷ್ಟಾಚಾರವನ್ನು ತೀವ್ರವಾಗಿ ಖಂಡಿಸಿದರು. ಜೊತೆಗೆ ಎಲ್ಲಾ ಧರ್ಮಗಳನ್ನು ಗೌರವಿಸುವಂತೆ ಮತ್ತು ಸಹಿಷ್ಣುತೆಯಿಂದ ಬದುಕುವಂತೆ ಜನರಿಗೆ ಕಲಿಸಿದರು.

 ಅವರ ಪ್ರಮುಖ ಕೃತಿಗಳು: 

>ಮೋಹನ ತರಂಗಿಣಿ 

>ರಾಮಧಾನ್ಯ ಚರಿತೆ 

>ನಳಚರಿತ್ರೆ

>ಹರಿಭಕ್ತಿಸಾರ 

 ಕನಕದಾಸರ ಪ್ರಮುಖ ಕೃತಿಗಳು

ಕೀರ್ತನೆಗಳು: 

ಕನಕದಾಸರು ರಚಿಸಿದ ಕೀರ್ತನೆಗಳು ಕೇವಲ ಭಕ್ತಿಗೆ ಸೀಮಿತವಾಗಿರದೆ, ಸಮಾಜ, ಜೀವನ, ಮತ್ತು ಮಾನವ ಸಂಬಂಧಗಳ ಬಗ್ಗೆ ಆಳವಾದ ಆಲೋಚನೆಗಳನ್ನು ಹೊಂದಿವೆ. 

  ನಮ್ಮಮ್ಮ ಶಾರದೆ: ಶಾರದೆಯನ್ನು ತಾಯಿಯಾಗಿ ಕಂಡು, ಜ್ಞಾನದ ದೇವತೆಯಾಗಿ ಸ್ತುತಿಸುವ ಕೀರ್ತನೆ.

 ಹಣ್ಣು ಕೊಂಬುವ ಬನ್ನಿರಿ: ದೇವರನ್ನು ಸರಳವಾಗಿ ಭಜಿಸುವಂತೆ ಕರೆ ನೀಡುವ ಕೀರ್ತನೆ. 

 ಭಕ್ತಿಯಿಲ್ಲದ ನರಗೆ: ಭಕ್ತಿಯಿಲ್ಲದ ಜೀವನ ವ್ಯರ್ಥ ಎಂದು ಹೇಳುವ ಕೀರ್ತನೆ. 

ಕುಲ ಕುಲ ಕುಲವೆಂದು: ಜಾತಿಭೇದವನ್ನು ಖಂಡಿಸುವ ಕೀರ್ತನೆ. 

 ಒಲ್ಲೆನೆಂದರಾಗುವುದೇ: ಸತ್ಯವನ್ನು ಹೇಳುವುದರ ಮಹತ್ವವನ್ನು ತಿಳಿಸುವ ಕೀರ್ತನೆ. 

 ಸಾಹಿತ್ಯದ ವಿಶೇಷತೆಗಳು 

 ಜನಸಾಮಾನ್ಯರಿಗೆ ಅರ್ಥವಾಗುವ ಸರಳ ಕನ್ನಡ ಭಾಷೆಯಲ್ಲಿ ರಚನೆ. ಭಾವನೆಗಳನ್ನು ಪ್ರತಿಬಿಂಬಿಸುವ, ಹೃದಯವನ್ನು ಮುಟ್ಟುವ ಕೀರ್ತನೆಗಳು. ಸಾಮಾಜಿಕ ವಿಮರ್ಶೆ: ಸಮಾಜದ ಕೆಟ್ಟ ಪದ್ಧತಿಗಳನ್ನು ಖಂಡಿಸುವ ಮತ್ತು ಸುಧಾರಣೆಗೆ ಕರೆ. ಜೀವನದ ಸತ್ಯಗಳನ್ನು ಹೇಳುವ ಮತ್ತು ಜೀವನ ನಡೆಸುವ ವಿಧಾನವನ್ನು ತಿಳಿಸುವ ಕೀರ್ತನೆಗಳು. ಎಲ್ಲಾ ಧರ್ಮಗಳನ್ನು ಗೌರವಿಸುವ ಮತ್ತು ಸಹಿಷ್ಣುತೆಯನ್ನು ಬೋಧಿಸುವ ಸರ್ವಧರ್ಮ ಸಮಭಾವದ ಕೀರ್ತನೆಗಳನ್ನು ಕನಕದಾಸರ ಸಾಹಿತ್ಯದಲ್ಲಿ ಕಾಣಬಹುದಾಗಿದೆ.

 ಕನಕದಾಸರ ಜೀವನದ ಇತರ ಘಟನೆಗಳು: ಕನಕದಾಸರು ಕೇವಲ ಕವಿ ಮಾತ್ರವಲ್ಲದೆ, ಸಮಾಜ ಸುಧಾರಕರು ಮತ್ತು ದಾರ್ಶನಿಕರೂ ಆಗಿದ್ದರು. ಅವರು ತಮ್ಮ ಜೀವನದಲ್ಲಿ ಅನೇಕ ಕಷ್ಟಗಳನ್ನು ಎದುರಿಸಿದರೂ, ತಮ್ಮ ಆದರ್ಶಗಳನ್ನು ಬಿಡಲಿಲ್ಲ. ವೈಷ್ಣವ ಧರ್ಮವನ್ನು ಅನುಸರಿಸುತ್ತಿದ್ದ ಅವರು, ಒಬ್ಬ ಪ್ರತಿಭಾವಂತ ಸಂಗೀತಗಾರರಾಗಿದ್ದರು. ತಮ್ಮ ಜೀವನವನ್ನು ಸಮಾಜ ಸೇವೆಗೆ ಮುಡಿಪಾಗಿಟ್ಟಿದ್ದರು. ತಾವು ಸ್ಥಾಪಿಸಿದ ಕನಕಗಿರಿಯಲ್ಲಿ ತಮ್ಮ ಜೀವನದ ಕೊನೆಯ ದಿನಗಳನ್ನು ಕಳೆದರು.

  ತಮ್ಮ ಕೀರ್ತನೆಗಳ ಮೂಲಕ ಕನ್ನಡ ಸಾಹಿತ್ಯವನ್ನು ಶ್ರೀಮಂತಗೊಳಿಸಿದ ಇವರು, ಕನ್ನಡ ಸಾಹಿತ್ಯದ ಅಮೂಲ್ಯ ರತ್ನ. ಅವರ ಕೀರ್ತನೆಗಳು ಇಂದಿಗೂ ಪ್ರಸ್ತುತವಾಗಿವೆ. ಅವರ ಜೀವನ ಮತ್ತು ಕಾರ್ಯಗಳು ನಮಗೆ ಪ್ರೇರಣೆಯಾಗಬೇಕು. ಅವರು ಬಿತ್ತಿದ ಜಾತಿ, ಧರ್ಮ, ಭಾಷೆ, ಲಿಂಗ ಭೇದವನ್ನು ಮೀರಿದ ಸಮ ಸಮಾಜದ ಕನಸುಗಳನ್ನು ಯುವ ಮನಸ್ಸುಗಳ ಮಧ್ಯೆ ಹರಡುವುದು ನಮ್ಮೆಲ್ಲರ ಕರ್ತವ್ಯವಾಗಿದೆ.